Duydum Ki Bir Kızın Olmuş 5

Türkü, Türkiye’nin sözlü geleneğinde, bir ezgi ile söylenen cumhur şiirlerinin her çeşidine verilen ad. Türkü sözcüğü, Türk adının sonuna, taalluk eki olan “î” ekinin getirilmesiyle ortaya çıkmıştır. “Türkî”, Türk ile alakadar ve Türk’e özgü manaında da kullanılır.

Türkü, kendine özgü ve makul bir ezgi ile söylenen, hece ölçüsüyle makalelan ve giderek anonimleneşelendiren bir nazım biçimidir. Koşukler anne dörtlüklerle, onu izleyen nakaratlardan oluşur. Koşuklerdeki dörtlüklere (üçlük veya ikilik de mümkün) “bent” adı verilir. Nakaratlar ise cumhur dilinde “ilhak” ve “kavuştak” olarak adlandırılır. Kavuştaklar her ezgiden sonrasında gene edilen ikilik (ya da elan çok) dizelerdir.

Koşuknün makul bir şekli yoktur. Bir koşma, bir semai, bir destan ya da herhangi bir cumhur şiiri türkü ezgisiyle söylendiğinde türkü evet. Bu yüzden türkü tipinin en kupkuru özelliği melodisidir. Koşukler hece ölçüsünün her sözıbıyla söylenir. şu demek oluyor ki hece adetsı itibarıyla bir sınırlama imkânsız.

Koşuklerin makro çoğunluğu anonimdir ya da ağızdan ağza söylenirken söyleyeni kaybolmuştur. Koşukler bu şekilde cumhurın dünyalıkı olurlar ve cumhurın her kesimine hitap fail sanatçılar aracılığıyla albümlerde, konserlerde ve canlı performanslarda kullanılan münteşir bir musiki türüdür. Koşukler çoğu su, bir doğa fenomenı ya da bir kahramanlık muhalifsında doğar ve yayılırlar. Koşukler, doğdukları bölgenin özelliklerini koruyamazlar. Taşındıkları bölgelerde kişilerin, makam adlarının, hatta mevzuların de değiştiği görüldüğü karınin, nerede doğduklarını saptamak canleşir.

Mahmut Ragıp Gazimihal, ezgilere gereğince usulsüz ve usullü koşukler olarak iki başkalık yapar. Usulsüz olanlar; divan, bozlak, koşma, hoyrat ve Çukurova’yı karınine alan uzun havalardır. Usullü olan koşukler grubunda ise ekseriya hile havaları makam kırmızıır ki bunlara Konya’da oturak havası, Şanlıurfa’da kırıntı ortam adı verilmektedir.

Türklerde işçiliklenen konulara gereğince de sınıflama fail yazarlar vardır. Konularına gereğince koşukler:

Ninniler
Çocuk koşukleri
Tabiat koşukleri
Aşk koşukleri
Kahramanlık ve askeriye koşukleri
Tören koşukleri
İş koşukleri
Huzurlıklı koşukleri
Ölüm koşukleri (Ağıt)
Entrika koşukleri
Karakter ve efsanevi koşukleri
Zeybek ve derebeyi koşukleri
Cinayetler ve kederklı olaylarla alakalı koşukleri
Güldürücü koşukleri